«برنامه های خوب و اجرای بد» در نظام آموزشی

روزنامه جهان صنعت - 23 آذرماه 94

«برنامه های خوب و اجرای بد» در نظام آموزشی

بر اساس گفته های علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش، قریب به 700 آسیب کلی و اساسی در سیستم آموزش و پرورش کشور توسط تیم تخصصی ایشان شناسایی و ثبت شده است. گذشته از اینکه ارائه آمار و ارقام و بطور خاص در این مورد "نتایج پژوهش های آسیب شناسی" در قالب اعداد خام امری مرسوم نیست، وجود این حجم از مشکلات حل ناشده در نظام آموزشی نیز خود جای شگفتی دارد! اگرچه با توجه به سطح عملکرد و بازده نظام آموزش دولتی در کشورمان و حجم شگرف و گستردگی بیش از اندازه در ساختار اداری این نهاد، شاید بتوان وجود 700 آسیب اساسی و احتمالا هزاران آسیب خرد و جزئی را مساله ای عادی قلمداد نمود. به هر حال چه این حجم از آسیب ها را دهشتناک بدانیم و چه به طریق وزیر پیشین، منکر وجود هر کم و کاستی در نظام آموزشی گردیم، آنچه غالبا در نقد و بررسی مسائل آموزشی از اذهان دور می ماند، سهم برنامه های خوب و مطلوب در سیستم آموزشی کشور است.

بی شک در همین سیستم آموزشی نه چندان کارآمد و مبتلا به خیل مشکلات و مصائب، می توان برنامه های آموزشی و درسی بدیع و خلاقانه ای را یافت که حتی با استانداردهای جهانی نیز در ردیف برنامه های خوب و متوسط قرار می گیرند. اما اهداف عملیاتی شده و نتایج بدست آمده از اجرای همین برنامه ها نیز مأیوس کننده هستند. در چرایی شکست و عدم توفیق برنامه های مطلوب در نظام آموزشی دلایل مختلف و متفاوتی از زبان کارشناسان امر عنوان می شود؛ جدا از اینکه چه دلایلی را در عدم توفیق برنامه های خوب در نظام آموزشی دخیل بدانیم، غالب آنها به مشکلاتی در مرحله اجرا یا همان "اجرای بد برنامه خوب" اشاره دارند.

برنامه ریزان آموزشی همواره توصیه می کنند که اجرای خوب یک برنامه بد، نسبت به اجرای بد یک برنامه خوب رجحان و برتری دارد. در همین رابطه اگر چه تاکنون لیستی از آسیب های مورد ادعای فانی منتشر نشده است، لیکن بر اساس شواهد و قرائن می توان این فرضیه را مطرح ساخت که بخش اعظم آسیب های مورد ادعای فانی یا بطور کلی آسیب های گریبانگیر نظام آموزشی نیز در ارتباط با نحوه اجرای برنامه های موجود است.

بنابر اعلام نظر گروه مشاوران برنامه ریزی آموزشی سازمان یونسکو(IIEP)، نحوه اجرای یک برنامه آموزشی از چگونگی تهیه آن پر اهمیت تر است. دلایل ساده ای در تائید این ادعا ذکر شده است: اولاً یک برنامه تا زمانی که اجرا نشده است، وجود خارجی ندارد. دوم اینکه حتی بهترین برنامه های تدوین شده توسط حرفه ای ترین برنامه ریزان آموزشی نیز به علت اجرای ناقص، می توانند نتایج ناامید کننده ای در پی داشته باشند. از همین رو اجرای یک برنامه به همان میزان یا حتی بیش از آنچه که در تهیه و تدوین برنامه ها سرمایه گذاری می شود، نیازمند توجه است. با توجه به مطالب ذکر شده می توان دریافت که در عالم واقع بین تهیه یک برنامه و اجرای آن هیچگونه اتصال ذاتی و خود بخودی وجود ندارد؛ چرا که ممکن است برنامه ها هرگز جامه عمل نپوشند و یا تغییرات سیاسی و اقتصادی و حتی اداری به تغییر در اولویت های سازمان و در نتیجه لغو برخی از برنامه ها بیانجامد.

تشخیص و رفع مشکلات در مرحله اجرا، متضمن نظارت و ارزیابی دقیق از اجرای برنامه هاست که به بهبود ساز و کارهای اجرایی منجر می گردد. نظارت (در معنای کنترل روند اجرا و مقایسه آن با مسیر از پیش تعیین شده) و ارزیابی (به منظور مقایسه نتایج حاصل از اجرا با هدف های تعیین شده) جزو عناصر کلیدی در فراهم آوری بازخوردها جهت اصلاح ضعف های اجرایی و اجرای موفقیت آمیز هر برنامه ای هستند. مشکلات در مرحله اجرای برنامه ها متعدد و مختلف هستند و با توجه به نوع و کیفیت برنامه ها می توانند جزئیات بسیاری داشته باشند. در عین حال موارد کلی از قبیل ضعف مدیران رده میانی و جزء؛ بی انگیزگی، عدم تسلط و عدم تخصص عوامل اجرایی و در نتیجه کاهش ضمانت اجرایی برنامه ها؛ ناآشنایی مجریان با ضرورت، فلسفه و اهداف برنامه ها و افت اخلاق حرفه ای و عدم تقید به انجام بهینه کارها را می توان از جمله چالش های مشترک در مرحله اجرای برنامه ها دانست که چنانکه اشاره شد، می بایست از طریق نظارت و ارزیابی مورد سنجش و واکاوی قرار گیرند.

باید اذعان داشت که برنامه های مطلوب و موثری همچون آموزش حقوق شهروندی، مدیریت منابع مالی و انسانی، مدیریت تعالی، ارزشیابی کیفی-توصیفی، درس پژوهی، اقدام پژوهی، مدارس مشارکتی و خودگردان به دلیل مشکلات عدیده در مراحل اجرا از دستیابی به اهداف مدنظر بازمانده اند. بی گمان زمان آن رسیده است که نظام آموزش و پرورش کشور و سیاستگذاران و تصمیم سازان آن، بجای تدوین و تزریق برنامه های نو در سیستم، به ترمیم آسیب های اجرایی برنامه های فعلی بپردازند. بدیهی است که هزینه های این امر در مقایسه با هزینه های طراحی، تدوین و اجرای برنامه های جدید به مراتب کمتر و البته اثربخش تر خواهد بود.

سید منصور موسوی

http://www.jahanesanat.ir/index.php?year=1394&month=09&day=23&category=14&
http://www.jahanesanat.ir/37967-%C2%AB%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A8-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%AF%C2%BB-%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%DB%8C.html
http://www.jahanesanat.ir/archive/1394/09/23/14.pdf